dimanche 30 décembre 2012

Tadyant n tmeddurt seg “Fadma n At Mensour ar Lmouhoub d Taos Amrouche”


Lamer ad bduγ inan, awal ad yeglu s gwmas . Ad ceyâaγ tamuγli, a ţuγal am ass m akkeni. Lawan anda imdanen , yal kra γelten, dayen id ţawin s ifaden nsen. Lawan anda tugeţ llużen, cwiŧ kan ig ŗwan. Γas qqaren ŗwan; ŗwan ula d aħnunef d ugrureb imi ţţa i ţameddurt n wid yeŗwan âayu ur nessin asgunfu.  Seg tid yeđran yidsen jebden iman nsen alarmi qrib teđra yasen am tudert n lbizan d ijudar. Anda yella y ciqer, anda yella wedrar aâlayen, din sersen tarwa nsen. Γas deg tşebħit ar tmeddit nutni deg zuγar iw akken ara d sastin ayen ara y qewten tudert nsen. Imesdurar, s tid ig âeddan fellasen, uγalen qrib semħen ula deg zuγar . Γas ħşan din i ţafen yal kra. Tiferkiwin nsen zgant dinna. Tamurt yecban tamurt l-ležžayer, ff iâeddan tugeţ inebbazen seg Ŗum d les Bizantins alama d ass n taggara anda derna Fransa. Kra wwin iâeddan sya yeğğa-d ala leğruh d cwami . Fransa id yusan degw segwas n 1830 tżedm-ed s lğehd n laâsaker-is taggara mi tesgen tamurt di laman. Tessaγ ff tuddar d idurar, ur teğği izuγar. Anda tella lγela yelhan tesberber fellas. Yal kra tħewsit i tarwa-s. Maca iw akken aţ siweđ ar yal kra, iwwi yas-d aţekcem telqi t-tmetti imi di nwaya ines tebγa a ţezg da.Tesexdem ur teğği kra teđfer qrib abrid n wid iţ-id yezwaren. Wa yexdem tiqwebtin d lemqamat i ziara d usganay w-wegdud. Wayeđ yuża cwit iga-d ula d iγerbazen (lkuliğat). Maca s usexdem tesexdem Fransa “les pères blancs” imrabđen iŗumiyen, mačči iw akken a ţesefhem agdud azdayri, maca iw akken kan aţ siweđ aţutlay d y imdanen-is. Imi lγela tres ff ifaden d leqdic ara qedcen fellas. D ayen ara γ d beggen taggaras mara tesers adabu neγ leħkwem ines ff tmurt. Lminat, d kra w-wanda yuâren, ur bγan ara ad fken idmaren nsen, fkan idmaren nneγ. Ula d lgirat texdem ţ-ţmura nnađen tefka tarwa n tmurt nneγ. Izdayriyen mmuten degw amgaru amezwaru lakw d wis sin w-wamđal (guerre mondiale) ff udem n Fransa. Izdayriyen tesxedmiten fransa di tfelaħt, taggara mi tent aâzel degw akal ţ-ţferkiwin nsen. D acu am akken qqaren si zik n zik: « Ixf nni it ħeqređ akken d win ara k isbundlen ». Widak nni wumi teselmed kan ad arun isem nsen, ur ten teğğa ad âeddin akkin i l “certificat d’étude Iere”, sawđen ad lemden, ad slemden wid ara d yasen alama d ass deg-ara s reglen di taγwect. Win d ikecmen tamurt nneγ neγ anebbaz d yusan kra yellan g fadden-is yesqedcit iw akken ad isiweđ aγ iđeger di tatut, wa neddu di llem ines. Ass-a ma nmuqel ar wid i teselmed fransa, iw akken degw abdil w-wayla nneγ ad gren idles nsen; anaf d wiyi ig sawđen ad gren idles nneγ degw mezruy nsen.
Tamacahuţ yellan zik n zik t ţeddu deg mi ar umezuγ tuγal tekcem ula ar iγerbazen n Fransa. Aâqa yesawalen, Baba yenuba, kecmen s wudem n tsekla armi g uγal “le grain magique”, “le petit chapeau en rouge”, lakw ţugeţ w-wiyađ ŧfen amkan, u âeddan asurif meqwren; iw meslay kan garaneγ ar y inan treşa tira.
Tawacult n At Âamruc n y Iγil Aâli, d wid yellan ger wid yesawđen ar waya. Fađma At Menşur, s lħif d yellan fellas tekcem ar yemrabđen irumiyen. And-ara tesâeddi tugeţ ţaxnanast, γef akken ţ id nnat s timmad-is. U din dγa ara temyager neţţat d Belqasem Âamruc ara yuγalen d argaz-is. Iw akken ad awđen ar lebγi nsen "les pères Blancs", neγ fransa sumata beddeln asen ula d ismawen nsen. Ula ţarwa nsen d widak isen iţ semmin . Marguerite, Marie Louise, Jean… wi d Fađma, Ŧawes, d Lmuhub ; wid ur neţţu ażar ţ-ţmeslayt. Imi ţţa id yezwaren ar imawlan nsen, ţţa i sen yeqqimen deg ul . Γas lħif, ilezmasen ad ilin din. Ilezmasen ad kecmen γer ddin nsen . Maca taneşlit nsen tezwar-asen , isem d y izir n uyefki id ŧđen deg admaren t-teqbaylit. Yal wa amek. Seg Fađma, ar Ŧawes, ar Lmuhub refden iziren nni sawđenten armi ţwasnen qrib degw amđal sumata. Ig cbaħ lawan mi yerziγ akkin , ay cebħent tiram mi ħsiγ s w ayen, akken bγun nnan, anda bγun wđen, yegwra-d iγ d eğğan. Yennat-id weqcic wissen ma n meyzaz-t: “A wi sâan gwmas, γas yexdem fellas”. Yennat mi g meqwer, anwa is t icfan:  “ Mliyi ayla-w anda yella, fekγ-ak ddunit d w ayen tesâa”. Tid w-wayla, tid usbeddi, tid n tilin, ma d nili neγ aneγli.  Degw ayen d yellan segw assen ar ass-a, ma bγiγ ad ħesbeγ, d acut id γelt-eγ. Rebħen idrimen ssalayen sâaya, nek anda sawđeγ. Nniγ-d awal-iw nniγ-d γef widak-iw, ma yella wseđfer, mazal ad iniγ, m ur yelli d yellan, ur yell-ukukru, ur yell-uγulu, ur nerfid degw wa ur nesris wayeđ.



 

 

TAWES
D isegwassen aya seg wass mi γ teğğiđ
a wi kem id yerran gara nneγ a ţiliđ
abrid it neğređ ass-a ammer a ţwaliđ

Ay ass berriken mi γ d nnan akken
Ŧawes yak temmut di tmura m-medden 
amkan is d ilem wlac w-it-iŧfen

Γas ibba wudem-im deg ulawen tezgiđ
anwa ur neγri ungalen turiđ
anwa ur nesli i tuγac tecniđ
anwa ur nri yides a ţnadiđ

Ma ħesseγ ar deffir d acu mi selleγ
ma muqleγ γ zdat d kem i żerreγ
mi d meslayeγ s yessem ay nedheγ

Ma tebγiđ ad am neggal aħeq ay turiđ

s uâaqa yessawalen aŧas tessakwiđ
amezruy imaziγen deg-s ar ţ-ţekkiđ

Trefđ-eđ tiseγlit n ccna n teqbaylit
teddiđ timura tenniđ ff tjaddit
γas ur kem nwala tecbiđ tizizwit

Ayyaγ a ţedduđ yidi a taqcict am lħenni 
ass-ayi ad nessekfel  idles nneγ d lâalit
rfed aqerruy ţamaziγt amur-im ad iflali

Ay gecbeħ wayen tenniđ deg nurar n ccna
anwa y zemren ad yeţţu tudert n Fađma 
γas ur n ssin tawacult ff At Ămruc nenna
tunag si tmurt ar tayeđ ţarwas ay tenha

Yemma asif yečča-yi, tagmaţ teŧili
Di Ležžayer nebγa-ad nini nutni uggin iyi
mugreγ leğnas irkwelli ayla-w ur yesli 
taddart deg-id nefruri ziγ nekern iyi

Terżiđ asalu teldiđ abrid ur neżri
trefđeđ iman-im degw mezruy a kem nwali 
yak ula d nekwni ţţikti y nem id-ad newwi
tigemmi ur-as nebra alama neweđ ar yeswi

Llah,Llah,Llah, ay guran ad iâadi 
Llah,Llah,Llah wis yennan nekwni d nakwi
ass-ayi sgunfu tarwa-m tekr-ed dayenni
Ŧawes a kem irħem Ŗebbi a tiftilt ur nxeţţi.

mercredi 12 septembre 2012

« L’Aid » deg Tewrirt n At Hend w Aâmer .




 

                          « L’Aid »  deg Tewrirt n At Hend w Aâmer (1ere partie).  



                                   

Les fleurons de l’avenir ou les Hommes de demain. Ceux qui aspireront ă une ouverture ou les êtres issus de la création resteraient des frères quelque-soit leur appartenance ethnique. Les Algériens sans aucune barrière entre les uns et les autres ; de l’Est à l’Ouest, du Nord au Sud ; ils ne sont et ne font qu'un. Puisant leurs racines de ce même pays ; allant de l’histoire de Massinissa jusqu'à l’avènement de tous ceux qui sont venu agrandir cette nation. Fiers de leur passée et jaloux de l’avenir de ce pays. 



 
 
               « L’Aid » deg Tewrirt n At Hend w Aâmer (2ème partie).




 



Plus haut encore, ce petit village perché au sommet d’une montagne. Son origine ; quelques petit hameaux, l’un prêt de l’autre, ou chaque individu ne pensait qu’ ă soit même. Le temps, l’évolution a fait qu’aujourd’hui ; ce « tout » ne forme qu'un seul et avec un grand cœur, uni dans la joie ou dans la douleur. Ce peuple, ces petits gens sont les miens. Tout petit ou tout grand en son sein nous n’en faisons qu’UN.

 
                               

dimanche 22 avril 2012

Charles-Louis de Secondat de MONTESQUIEU




MONTESQUIEU

Montesquieu, d win ig egren iman-is deg tira yeţwelihen ar iberdan n tugdut ţ-ţdukli. Iga leqdic s w udem n tusna, ayen yeţawin ad bin γures (une curiosité universelle); leqdic usnan, γas degw ayen id yeskanay ur yella d win iħemlen ad yeđfer iberdan yeţwaneğren, yeqqar: “ur selleγ i kra degw aya”.

Ad yawi d wabrid unadi, n usekfel. Deg “l’academie” n tusna n “Bordeaux” ig kcem degw 1716, iga-d “un prix d’anatomie” w ad isken “les memoires” γef leqdic n twelsisin n tgezal (les glandes rénales). Γef  tiγri neγ( l’echo), ff tazayt neγ (la pesanteur), γef tefrawant n tγawsiwin (la trenparence des corps) lakw d w anfal d usenfel (le flux et le reflux)…

Degw 1721, yiwen leqdic id yesufeγ deg « Amsterdam » s wer isem n umeskar, at yer imir imir d win mucaâen, d win yellan s laâqel i reżnen. Deg iznan, neγ « Les lettres persanes », d asenqed n yir ansayen (laâwayed) deg lawan deg-ig ţidir, d leqdic ara d ig s kra n tecrađ qeriħen s w udem ara y âeğben wid yeţħibin lawanat unezeh.

Degw 1734 « Montesquieu » yesnesr-ed deg immal ayen wi g semma “Esprit des lois des considérations” ig fka iw mezruy n wegdud n Ŗum. Deg-s yesekn-ed amek Ŗum teşaweđ γer lğehd meqwren, syin yesekn-ed amek lğehd n Ŗum yebda abrurez . Leqdic-a d win yebnan γef sin wudmawen: amzruy, tamusni La Philosophie”.

“Montesquieu” d win yesnen akken iwulem amezruy n Ŗuman u yeskanay it-id s w udmawen iwulmen am akken iwata.

Ayen yelhan deg-s ayen ibenun s ccan aâlayen. “La grandeur des Romains” seg tansa mucaâen, yesfehm-ed amek sawđen ad gen lemħelat n iserdasen s tikli ur nelli ţin yenquqlen. S w ayen neğren iberdan s tsertit deg-ur yelli umħaref n wa neγ wa.

Kra yellan degsen d ayen gan iw stenfaâ n tmurt nsen, garasen yal kra iga s w udem n tlelli. Iga s w udem n uqader ger wa d wa.

Am akken Ŗum is d yewwi aħnunef degw ayen illan, ama deg temγwer ines, temγwer n temdinin, d yir laâwayed ig ţaŧafen amkan n tid deg-i g lla sser d liser ţ-ţusra.

“Montesquieu“ iga “La morgue des grands“ taqwerabt neγ izekwan n imeqwranen. S wudem-a yebγa aγ d isken amek wid yesimγuren iman nsen simγuren ccan nsen ula deg zekwan neγ tiqwebtin iy ţgen iy iman nsen.

Amyaru ur yelli w udem ig eğğa. Isnuzgumen-is isertiyen ur yell-ara d win kan id yekkaten degw ayen yellan g tmurt n Fransa. Tugeţ degw ayen yesker, d ayen ibenun, d ayen yeţwelihen ar teżri ara yesnefli deg “l’esprit des lois“.

"Charles-Louis de Secondat Baron de la Brède et de Montesquieu" ig lulen degw 1689 yeddren almi d 1755, d argaz n tira, d amusnaw, d ameskar n « les Lettres Persanes », d « L’Esprit Des Lois ». D w ayen yewwin azwel « lumière ».

SAID CID KAOUI






Lamer ad iger tamawt w amdan ar temsalt y-yidles sumata neγ kan akka ar temsalt n tmeslayt w-wegdud amaziγ ad yesekfel yiwen tugeţ n w ayen id yellan fellas. Arraw n tmurt γas ur gwiten ara wid yeţħerkilen kan akka maca llan wudmawen ur n ssin , ur d neţwabder ; tugeţ degsen ig âerden ad neğren abrid, ad ŗzen asalu. Ibeŗaniyen s tideţ, tiremt ar tiremt ţaârađen amek ara γ welhen neγ amek ara d awin fellaneγ. Γursen nezga-d d anar unadi, γursen nezga-d iw seqdec, amek ara dlun ff ayla nneγ iw akken ara tesqedcen i lfayda n w ayla nsen.

Di lqern yezrin llan-d. Llan-d widak nneγ, llan-d widak nsen, yella-d Said Cid Kaoui, iga tlata imawalen n tmaziγt n seħra : Tamaceγt-Tamaziγt-Tacelħit. Said Cid Kaoui ig lulen lewhi n 1859 yedder almi d 1910. D yiwen ig lulen g Ouad Amizour, tama n Bgayet.

Yelmed tafransist ţ-ţaârabt di Lycée n temdint n Qsemtina, igaği iman-is d aserdas ar lâasker wid mi semman les “Spahis” lewhi n 1877. Neţţa yuγit lħal yeseđfer talemda-s degw γerbaz unig n tujya di Ležžayer (l’école supérieur de medecine d’ Alger). Ar lâasker n fransa yezga-d d neţţa ; am akken qqaren d treğman aâeskari am tugeţ w-wiyađ di temsalt n taârabt neγ n tmaziγt. Said Cid Kaoui, id nenna iga 3 imawalen ; amezwaru degw segwas n 1894, wis sin degw segwas n 1900 , ma d wis 3 degw 1907.

Lawan deg-id yessufeγ 2 imawalen : amezwaru d wis sin ; yiwen umusnaw wumi seman “René Basset” yesenqed s tugeţ degw aya. Yewted s yir udem deg leqdic ig ga Said Cid Kaoui. Tiremt tamezwarut degw sarag agereγlan d illan di Paris (l congré international n Paris) degw segwas n 1897, di tiremt nnađen deg Hambourg (l’Almagne) degw 1902.

Tasγunt usenqed neγ « Revue critique » n 1907 tewwid γef ayen yura « René Basset » ff umawal Tafransist-Tacelħit akw ţmaziγt. Degw ayen yura akka ad yeđru w amjaddal s w udem ur nelhi ger sin imnadiyen; Said Cid Kaoui wum-ur yaâğib w ayen yenna fellas René Basset, yura u yesufγ-ed 3 n les pétitions; taneggarut lewhi n 1909 anda id irra i tyiti id iwwet deg leqdic-is « René Basset ». « René Basset » neţţa yuγit lħal d anemhal n l’Ecole superieur des lettres d’Alger. Taggara yuγal d le doyen neγ ameqwran yeselħayen taseddawit-a, degw 1909 lawan deg-ig uγal uγerbaz ayi d la faculté des lettres.

« René Basset » d yiwen umusnaw ig uran tugeţ d iđrisen id yefγen deg tesγunin mucâen, yeţwasnen d akken d yiwen yesdukklen tusna n taârabt lakw ţmaziγt, d win ur nesâi amtawa-s imi tugeţ n les acadamies deg-ig ţekka. Degw ayen akka d yenna ff leqdic n Said Cid Kaoui nezmer s ucucref an walit d acu ţiririt is yerra wa.

Said Cid Kaoui yenna : “Tugeţ t-tira n Mas “René Basset” anemhal uγerbaz unig n tsekla n Ležžayer , yesenqed s yir udem imawalen giγ : Tafransist-Tamaheqt, Tamaheqt-Tafransist lakw Tafransist-Tacelħit, Tacelħit-Tafransist, Tamaziγt.

Isenqaden ayi ur n beddel, yennaten-id di kra wsarag d yellan γef icerqiyen (les orientalistes) segw sarag n 1897, taggara di tesγunt wumi semman  « Revue critique » di Paris.

Iw massan n Tmuzγa (le berberisant) Mas “René Basset”, imawalen-iw ur lhin ara ; ur zemren ara ad awin kra yelhan i tsuqilin-iw, d ayen ur d neţwabdar . Akka, nek d win ur nessin, aneggaru w-waqbayli abestuħ n idisan n « les gorges n Paléstro », yezmer ad iqdec leqdic qedceγ ? ! Wa d asenqed akken yebγu yili. Fkiγ as tiririt i Mas “René Basset” di sin imagraden begenγas-d d akken mi gebγa ay iweleh neγ ay isenqed ; d neţţa ig uran tid ur neţwabdar. Umreγ, ferheγ ass-a imi zemreγ ad begneγ i tikkelt nnaden i Mas René Basset d akken asenqed-is ur yelli degw amkan-is ur yeşwib”.



samedi 31 mars 2012

« Le silence ?... ou le combat »

Il existe des hommes et des hommes, des  femmes et des femmes, des bons et des mauvais des conscients et des inconscients… ; c'est ainsi que ce monde est fait.

Pour les uns, la vie d’autrui importe peu ; le profit avant tout. Pour d’autres, travailler dans des conditions insupportable, subir même des injures de la part des inconscients, passer des journées torride… mais leur conscience repose en paix. 

« Mettre tout ce qui est en son pouvoir au service de son prochain ».

Ceci est comme un jeu de carte, une fois retournée, rien ne se reconnaît et tout se mesure ă la corpulence et non ă la grandeur d’esprit.

Vivre, voir et mourir ; tel est le chemin que nul ne pourra éviter.