dimanche 22 avril 2012

Charles-Louis de Secondat de MONTESQUIEU




MONTESQUIEU

Montesquieu, d win ig egren iman-is deg tira yeţwelihen ar iberdan n tugdut ţ-ţdukli. Iga leqdic s w udem n tusna, ayen yeţawin ad bin γures (une curiosité universelle); leqdic usnan, γas degw ayen id yeskanay ur yella d win iħemlen ad yeđfer iberdan yeţwaneğren, yeqqar: “ur selleγ i kra degw aya”.

Ad yawi d wabrid unadi, n usekfel. Deg “l’academie” n tusna n “Bordeaux” ig kcem degw 1716, iga-d “un prix d’anatomie” w ad isken “les memoires” γef leqdic n twelsisin n tgezal (les glandes rénales). Γef  tiγri neγ( l’echo), ff tazayt neγ (la pesanteur), γef tefrawant n tγawsiwin (la trenparence des corps) lakw d w anfal d usenfel (le flux et le reflux)…

Degw 1721, yiwen leqdic id yesufeγ deg « Amsterdam » s wer isem n umeskar, at yer imir imir d win mucaâen, d win yellan s laâqel i reżnen. Deg iznan, neγ « Les lettres persanes », d asenqed n yir ansayen (laâwayed) deg lawan deg-ig ţidir, d leqdic ara d ig s kra n tecrađ qeriħen s w udem ara y âeğben wid yeţħibin lawanat unezeh.

Degw 1734 « Montesquieu » yesnesr-ed deg immal ayen wi g semma “Esprit des lois des considérations” ig fka iw mezruy n wegdud n Ŗum. Deg-s yesekn-ed amek Ŗum teşaweđ γer lğehd meqwren, syin yesekn-ed amek lğehd n Ŗum yebda abrurez . Leqdic-a d win yebnan γef sin wudmawen: amzruy, tamusni La Philosophie”.

“Montesquieu” d win yesnen akken iwulem amezruy n Ŗuman u yeskanay it-id s w udmawen iwulmen am akken iwata.

Ayen yelhan deg-s ayen ibenun s ccan aâlayen. “La grandeur des Romains” seg tansa mucaâen, yesfehm-ed amek sawđen ad gen lemħelat n iserdasen s tikli ur nelli ţin yenquqlen. S w ayen neğren iberdan s tsertit deg-ur yelli umħaref n wa neγ wa.

Kra yellan degsen d ayen gan iw stenfaâ n tmurt nsen, garasen yal kra iga s w udem n tlelli. Iga s w udem n uqader ger wa d wa.

Am akken Ŗum is d yewwi aħnunef degw ayen illan, ama deg temγwer ines, temγwer n temdinin, d yir laâwayed ig ţaŧafen amkan n tid deg-i g lla sser d liser ţ-ţusra.

“Montesquieu“ iga “La morgue des grands“ taqwerabt neγ izekwan n imeqwranen. S wudem-a yebγa aγ d isken amek wid yesimγuren iman nsen simγuren ccan nsen ula deg zekwan neγ tiqwebtin iy ţgen iy iman nsen.

Amyaru ur yelli w udem ig eğğa. Isnuzgumen-is isertiyen ur yell-ara d win kan id yekkaten degw ayen yellan g tmurt n Fransa. Tugeţ degw ayen yesker, d ayen ibenun, d ayen yeţwelihen ar teżri ara yesnefli deg “l’esprit des lois“.

"Charles-Louis de Secondat Baron de la Brède et de Montesquieu" ig lulen degw 1689 yeddren almi d 1755, d argaz n tira, d amusnaw, d ameskar n « les Lettres Persanes », d « L’Esprit Des Lois ». D w ayen yewwin azwel « lumière ».

Aucun commentaire:

Enregistrer un commentaire