MONTESQUIEU
Montesquieu, d win ig egren
iman-is deg tira yeţwelihen ar iberdan n tugdut ţ-ţdukli. Iga leqdic s w udem n
tusna, ayen yeţawin ad bin γures (une curiosité universelle); leqdic usnan, γas
degw ayen id yeskanay ur yella d win iħemlen ad
yeđfer iberdan yeţwaneğren, yeqqar: “ur
selleγ i kra degw aya”.
Ad yawi d wabrid unadi, n
usekfel. Deg “l’academie” n tusna n
“Bordeaux” ig kcem degw 1716, iga-d “un prix d’anatomie” w ad isken “les
memoires” γef leqdic n twelsisin n tgezal (les glandes rénales). Γef tiγri neγ( l’echo), ff tazayt neγ (la
pesanteur), γef tefrawant n tγawsiwin (la trenparence des corps) lakw d w anfal
d usenfel (le flux et le reflux)…
Degw 1721, yiwen leqdic id yesufeγ deg « Amsterdam » s wer isem n umeskar, at
yer imir imir d win mucaâen, d win yellan s laâqel i reżnen. Deg iznan, neγ « Les lettres persanes », d asenqed n yir
ansayen (laâwayed) deg lawan deg-ig ţidir, d leqdic ara d ig s kra n tecrađ
qeriħen s w udem ara y âeğben wid yeţħibin lawanat unezeh.
Degw 1734 « Montesquieu » yesnesr-ed deg immal
ayen wi g semma “Esprit des lois des considérations” ig fka iw mezruy n wegdud
n Ŗum. Deg-s yesekn-ed amek Ŗum teşaweđ γer lğehd meqwren, syin yesekn-ed amek lğehd n Ŗum yebda abrurez . Leqdic-a d win yebnan γef sin
wudmawen: amzruy, tamusni “La Philosophie ”.
“Montesquieu” d win yesnen akken
iwulem amezruy n Ŗuman u yeskanay it-id s w udmawen iwulmen am akken iwata.
Ayen yelhan deg-s ayen ibenun s
ccan aâlayen. “La grandeur des Romains” seg tansa mucaâen, yesfehm-ed amek sawđen
ad gen lemħelat n iserdasen s tikli ur nelli ţin yenquqlen. S w ayen neğren
iberdan s tsertit deg-ur yelli umħaref n wa neγ wa.
Kra yellan degsen d ayen gan iw
stenfaâ n tmurt nsen, garasen yal kra iga s w udem n tlelli. Iga s w udem n uqader ger wa d wa.
Am akken Ŗum is d yewwi aħnunef degw
ayen illan, ama deg temγwer ines, temγwer n temdinin, d yir laâwayed ig ţaŧafen
amkan n tid deg-i g lla sser d liser ţ-ţusra.
“Montesquieu“ iga “La morgue des
grands“ taqwerabt neγ izekwan n imeqwranen. S wudem-a yebγa aγ d isken amek wid
yesimγuren iman nsen simγuren ccan nsen ula deg zekwan neγ tiqwebtin iy ţgen iy
iman nsen.
Amyaru ur yelli w udem ig eğğa.
Isnuzgumen-is isertiyen ur yell-ara d win kan id yekkaten degw ayen yellan g
tmurt n Fransa. Tugeţ degw ayen yesker, d ayen ibenun, d ayen yeţwelihen ar teżri
ara yesnefli deg “l’esprit des lois“.
"Charles-Louis de Secondat Baron de la Brède et de Montesquieu" ig
lulen degw 1689 yeddren almi d 1755, d argaz n tira, d amusnaw, d ameskar n
« les Lettres Persanes », d « L’Esprit Des Lois ». D w ayen
yewwin azwel « lumière ».
Aucun commentaire:
Enregistrer un commentaire