jeudi 20 février 2014

Llan-d, ad ilin: "MATOUB LOUNES"



 

       Tasγart meħquren, ur yell-ay g llan, ur nefhim timsal. Taşeŧa w-weħriq ađu d yewten ihuziţ, iŧij mi d yecreq talemast izaliten, yezga yeserγiţ. Yesraγay y iŧij, tesraγay tmes, mara tenter deg admaren, ad nehten ad renun. Wis ma yella kra ig zemren ad yesens ayen.  Yebda w ħeğağu, si zik win d iâaddan syin yawit, yewwi ilmeżyen, yewwi iwessura, yeţawi wid yeţnadin ad afen abrid i tufγa.          

Iâadd-ad w ađu, ihuz tişeđwa, ihuz tassiwin, tasa yezzan n tyemmaţ, tasa n wid yezgan kra y âeddan ihuz iten. Ass ffi tekker, llan wid yekkren, ufan-d abrid i trewla. Ass ffi tekker, llan-d wid iâemden yal kra. La kenun medden, cban iγunam, mi g âedda w ađu, syin ad bedden, amzun ur yella, w ayen ara ten iħazen.

Telha tatut, yelha ma neţţut, aneţţut terżeg, d w ayen ijerħen, d w ayen yugin, fellaγ ar ţifrir taguyt. Cfiγ mi qqaren: « Ilindi papa asegwas-a qaqa ». Cfiγ mi yekren, wid ur nebγi ar debrun iy fassen, ţilin-d syin am akken id neţili sya. Mi nebγa an aż, iberdan zzin, ansi n âedda zik, neţalsas-d assa, awal i nenna-t, ur ibeddel fellas ur yerna ula d kra. T-ţezi t ţened, awi s t icfan, awi t yuran, γas deg γes, ahat ad ilin wid ara t yinin i sya d asawen.

Yemzaleg webrid, tenderkal tikli, yewt-ed w ađu, d acu g seγli, yeseγli ajgu ur nesâa amħadi. Yeseγlay tagmaţ ţ-iţaran ala i cđeh d uγeni. Teşkaŗay tissit, şekŗen ula d wid ur neswi. Mi âarđen ad bedden, asend zzin wa sen qqaren ansa id nekka s andi la n teddu. Iâedda w menzu anda y teseγlin, nedukel ţirni, newwit, nerra fellas id yewwin. Iâedda lawan, rnan-aγ wis ssin, am tiremt nni; nbed nedukel, neżżat degw akal, γas neżra, am umezwaru ur d iţak imγi.

Acħal igernan degw assen ar ass-a, tasirt la teżad, tezga la trenu, iger ur d nefk-imγi, neţnad-acimi, ass fi s nufa dwa nebγa anesgunfu, nebγa an ţţu. Ger ifasen nneγ n sereħ i dwa id yegwran d dda. Ger ifasen nneγ n sereħ i yal kra.                                             
Iâedda-d w ađu nefreħ mi d isuđ, γas d lawan n tegrest neγ cetwa, nenwa aγ d yawi ayen s ara t sew tmurt ifuden, ass fi tfud aman swenţ s idamen.

Γađen iyi w arrac iruħen d asfel, tγađem iyi kwenwi, deg-ur d igwri wħebber, tserħem iw γerbal ternam-as i ŧbel, yezga-d degw amdun iγ yefnan d aγwbel. Iâedda-d w ađu nenw-aγ d isakwi, g tlemast unebdu, nezdew γ tzantin, neţraği ay nurğa, widak ur nenwi mi d yezzi lawan, anwa iγ yewwi.  Kečči tezri-đ nekwni negwra-d, kra yellan fellak yekfa. Keč tezri-đ nekwni neţazal, ur d nufi seba iw aya. Ula d inan aâreqn-aγ, ma nenna-d ayγer, ma n susem nenbek.

Mbeken w ulawen, segw ass ffi k nessen, mbekken w ulawen, segw ass fi γ d nnan, iâedda ig âeddan yedda-ula d lawan. La neţazal la n renu, wis ma naweđ wis m ur ţenderkalen iđaren. Tezriđ a winnat tezriđ, tâedda-đ âaddan-k w uguren. Teżriđ a winnat teżriđ, andat wid ik-iţ demiren. Demern-aγ gwrand ar deffir, smenâen tiqweray nsen, demern-aγ qwlen timen-deffirt, im-aya ur s n irenu deg lawfa.

Demern-aγ la ţdemiren, γer yegmir iγ zewren. Keč yezrin, ur kezmiren, wissen ff anw-ara segwrin. Yenna win, nulsas-d ass-a, “Amerkub d amerkub-iw rniγ rekwba ar deffir”. Mi neţaż d acu nufa, yezga y ilem degw anyir-iw, ur yelli wesnuzgem, ur yelli wmeyez, liwa tid yuâren id yeţmagaren. Llan-d si zik llan-d ar tura, ugint ad kfunt temsal, llan-d ad ilin, wid ur n beru iy γalen, γas tâeddam, nutni ass-a at refden. Yura yi lwaâd i waya, nugi żur nugi lekni, yura yaγ lwaâd i wayen, nug-an bru iy γallen γas llan-d s tugeţ d seba.


Amek akken d lla, tiremt ar tiremt ad nadi-γ aya, ad sendeγ ar w ayen nnađen, ad steqsi-γ ma yella kra id illan, ma qrib aγ d iđer kra. Lawan nni yella wayen ur n ħemel s tugeţ, imi  neżrat d akken yezmer yal kra ad yilli neγ ad yenerni, imi snernayen deg tama snernayen deg tayeđ. Ta am tmacahuţ w-weγmis n zik iy ţawin d amedya di lawanat nni. Qqaren: ‘‘Mi d yuγ yiwen lkilu n iselman neγ sardin, semţuţlnast-id degw ayen. Yedda cwiŧ yefsi wğernan. Winna yerfa, yenna yas: « Ahya âağaba ! luluf n tkerkas neγ l-lekdubat i teţawiđ, lkilu n iselman neγ sardin ur s tesawđ-eđ».’’ 

Akka y gella lħal la dγa lawan nni. Tikkelt tamezwarut deg-i kesl-iγ, anw-akken ik id iwwin ? Ih… d winna mis n winnat. Yesâedda-d kra deg-ek, din din txerb-as tirni imi tcebek tesfift deg-i d lli-đ. Ussan nni dγa, yusad yiwen iy iţilin, iţidir dihin, yewwid an azal n xemsa kilu n tkasidin. Rfed ta, tsers-eđ ta: tizlatin n ccedeħ tuγac n tayri, awid kan awid, imir yal kra ad iâaddi. Ha ka kan tban iy-id yiwet mazaliţ ar ass-a γuri, ţin i ţamezwarut.                               Refd-eγ ţ-id, muqleγ-ţ hulfaγ iy idmaren-iw ldin-d. Sliγ as am assen, ur żriγ amek… Mi nenwa newweđ ar lqaâ n lbir, imi nenwa ur yelli win ara γ d yessalin, ħulfaγ s yal kra am texwnact, idmaren mbeken, aqeruy yeţfewir, i żidit imeslayen nni, mi sen sliγ tudr-ed ten-id wa deffir wa, di lawan nni, wi s yennan aγ teđr-akka.

Segw assen kra id ifγen negl-ad syes, nesla yas, neguni melmi ara d y ili. Ass fi tlul-eđ d ayen yaânan wid ik id yurwen, ad cfun fellas. Ass fi temut-eđ d ayen yaânan wid ik inγan. Anza inek ur ten iţağğa ad gnen neγ ad thedenen. Mi sliγ iw ayen t qqar-eđ, tideţ degw ass fi kewten g Micli lğerh ur iħli, yal wa amek yessuli, yal wa amek id yewwi.

Гas tafekka tenŧer, allaγ ixebeđ tesawđ-eđ almi ţaneggarut, tin izemren aţ sdakkel akw izdayriyen; cewqenţ akken nnađen, tcewq-ed-ţ akka. Lammer fehmen yili yeħsan d akken d ccan is d rniđ. Maca ugaden, ugaden ma dukklen izdayriyen. Nutni ad gnen sufela n texmirt. Ma γelŧen, din din at ečč imi ass-a d nekwni ay eččan. Tideţ agal d azamul meqwren iy izdayriyen yemmuten, i wid yegujlen, i tuğğal nsen. Trefdeţ as ternuđ ccan, s imeslayen w ass-a, iw akken imdanen ad fehmen.

D acu wid yesâan idamen nsen id iswan seg damen n “Rum”, xemmen s lebâid ar y inzi nni: “Tiqeđâit yedukklen, ucanen ur ţkečmen”. Lawan w-wass-a yella-d id yellan, tiktiwin mgardent ma d abrid nneγ yiwen. Nnig n tqucac idurar n leqbayel, nnig n tqucac idurar n Lewris, n Uhagar, n w ayen yellan, tella yiwet n tqacuct i ten yugaren merra, isem-is tamazγa neγ lezdayer w assa. Nnig n w ayen yellan yella w ayen nessaram, yella w agdud azdayri.

Yiwen w ass mlal-eγ-d yiwen yemeslay-ed fellak am assa d w assen, yenna-d d akken teŧfem-d tamacint di “Paris” almi d Marsilya, keč ur teħbis-eđ; tizliţ zdeffir tayeđ, wa ula d neţţa d acenay. Tugeţ id illan, tenniđ ur taâyid, tbed-eđ ur tekni-đ akken yebγu yili lawan.                                                                                   

Am ass-a d w assen mi kesmeħsisen, assen mi zedwen γurek yelmezyen ţ-ţelmezyin, ass-a isem-ik yeţruħu deg ilsawen. Imedyazen gan-k ţarekizt i tira nsen.

Ass-a d w assen, tideţ tezriđ, anw-ara d iqqimen. Nennat:   “Walbâad yella wlac-it. Walbâad wlac-it yella”. Ţţa i ţideţ, d wa id abrid ţţawin y amdanen yebγan ad idiren ar ţefnu talsa.

 
 
 

Ţilin-d y amdanen, nnig n wid isen iţilin, wiyađ ur aħsin yissen. Ad yili yiwen, akken d lŧufan ar tnubit-is neγ ar temżi-s, yal wa amek id ţili tudert-is, ger twacult d imawlan. Tikkelt ar tikkelt ţufraren-d, akken d inubiyen ferzen timsal, ţħulfun i tid d iđerun. Tikkelt ar tikkelt yiwen akka, yiwen akkin. Mara regwint degw allaγ ad izeħleli iman-is alama y sebħ-ed di tlemast n temda. Wa ad iccef neγ ad iâum, ad yaf abrid i tufγa, neγ amek ara yesemnā iman-is.

Wayeđ m ur yufi lebγi iw allaγ, timunent n tektiwin, timzuregt n tfekka ad ikkat ad irenu. Ad izger neγ ad yezer. Seg mara yekcem γer din, tamuγli ar deffir wlac. Seg mara y imγur yiwen iregwel iw sedhu w arrac. Kreγ-d ger y amdanen ula d nek d amdan. Sawđeγ iw meslay ula d nek ad inni-γ.                                                       Yekker w aqcic ad iruħ, snitra ger ifasen; Yecqarew di zman yedda yeggul ur yenkir laşel-is. Yekr-ed yendeh ay atma anwa id yellan yides. Ass ff akken iâadda, neżra di Micli rżan ifer-is.       

Tafeka tenekraf, agas neγ lğerh yugi ad iħlu. Yewwi abrid yerna wayeđ yessaram γures an aweđ. Iluâa iw ayetmaten, iluâa iy amdanen, iluâa ur yerwil i tmurt «Eğğ-et iyi ad inni-γ, eğğ-et iyi ad ili-γ, di tmurt-iw ad idir-eγ, di tmurt bγiγ ad cewq-eγ ».                        

Azgen n tudert, di tmurt-is ur d iţmeslay. Azgen n tudert, udem-is ur ten wala deg anda neţwalit alla ijentađen n tmurt-a. Tamurt tamagdayt, adabu amagday, agdud ameqwran. Kra ayen illan iđriten-id, tugeţ i ten-id iđren ala ayen id yegwran s zdefir n wlac.

Wi bγan, as isel ur yelli deg cewiqen. Wi bγan ad yidir tugdut, iwwi y as d ad yefk tabzert, yemeslay fiħel akukru. Wi bγan tudert zedigen, wali igran ma defken m ur ţwakerzen. Acħal d nni-đ, acħal tecni-đ, iâreq leħsab, mi bγiγ ad ini-γ, ma bγi-γ ad awi-γ, fellak aâreqniyi y inan, imi di tudert-ik yal kra tenniŧ. Imi di tudert nneγ yal kra n walat, teħş-iđ s w ayen iki-id y igunin ? D acut ara nnaf ? D acu γ d iâussen ?

Tezrid, zrin leğruh-ik. Nugad γef tara, ass-a yal kra yella. Gwten isegman, gwten wid iwalan, yereż usalu, iberdan ldin, sled i wid ik yeţawin, s ixef n y imru nsen, ff y ilsawen, sufela y ciqer idurar, ugin id yeđran.

Atnan âussen, âussen am ass fi âussen wid nni γ yezwaren wid nni γ d isawđen tiγri n Masnsen, tiγri n Yugurten, tiγri n wegdud yugin kennu. Zrin leqrun, zrin y amdanen, hudden idurar, ihud yal kra, ma d nutni mazal bedden, mazal ad bedden, mazal tiγri nsen, mazal tiγri nwen.



 

Extrait diffusé sur les ondes de la radio algerienne "Chaine2": le 15.03.2008. (Emission: Ay awal siwel γer tira muqel). (1ere diffusion: 1999)

 

Aucun commentaire:

Enregistrer un commentaire