Taluft mara d ili, yiwen ur s
yeţakwi. Tella-d,
teđra-d, tâadda ff yemdanen. Wa as d zzi tallit ahat aţ
yeţţu, aţ isers ger tid ig uran fellas; ama telha ama diriţ. Llan wid ffi
ţâaddayent ur ţawaşfađent, ţegwrayent-ed am neqwra di tlemast n twanza. Ma y
muqel udem-is di lemri, as d bin am akken tura id lla. Ma yerra ar tala, ad
imuqel udem-is di lbila w-waman, as d bin akken. Mara d yegru iman-is aţ yer iw
asnuzgem, am win iγazen g dedic, lqerħ yugi ad yekkes.
Âaddan isegwassen, azgen n tudert
wissen. Iâadda ig âaddan, ur ţwaşfađent, ur ţγarayent. Amdan meskin, tuyat-is
ţidaâfanin, taâkwemt ara d yersen fellas as tiniđ d ddunit ig rfed. Yiwen w ass
mara yezdi lqed-is, yal kra as d ibin d afesas. Yal kra yeţut, drus w ara
degrunt degw allaγ. Assen, ass-a wis ma yecfayas-t. Akka ay qqaren: “Yir leğruħ
γazen ħelun, ma d yir lehdur, γazen renun”. Iâada ig âaddan, lħif, urif, laâtab
ţ-ţyita ţ-ţγimit iw qerif, agujil meskin. Qqarent si zik: “Ulama s tamart”. Wis
tura keč.
Mara teγliđ wis amek akken.
Yeđra, wis d acu s yeđran, ur tednib, ur taâşa, teγli-d γer dunit-a. Yella kra
i tga neţţat? Ass mi d lul ar dunit, yiwen ur ţ icawer. Amek ara d as, and-ara
d as ? d acu kan am akken qqaren imezwura: “Đelm yellan ff ucen, yeqwel ff
umeksa”. Yiwen yečča yeŗwa, wayeđ ixeles γef ayen fur yebna. Qqaren imenza: “
Ay-a saâd-ik a baba, wlac w ara k yewten”.
Fađma At Mensur Âmruc ilulen degw
segwas n 1882 deg taddart n Tizi Hibel id yezgan tama n Tewrirt Musa w Aâmer
deg disan n Tizi Wezzu. Yemmas Âini ţţin yesâan yakan sin d derya d wergaz
amezwaru tuγ. Âini yeğlen akken ţilemzit ger 22 d 23 isegwassen, tugi aţ ddu di
lebγi i gwmas ig bγan as iħeţem aţ eğğ arraw-is d w axxam-is. Akken ur-as teddi
i lebγi i gwmas imi ur s tsemeħ ara tasa-s a ţesgujel arraw-is i tiremt tis
snat (ameqwran ad yili ger 5 d 6 isegwassen, ma d wis sin ad yili yesâa 3
isegwassen). Tedn-ed ar ţeğğel fellasen. S w akka id yendeh gwmas s uħerem iţ
iħerem di twacult nsen. Tegwr-ad Aini ala iman-is d w arraw-is. Tama gujlen
w-arraw-is seg babatsen, tama nnađen tegwra-d ţamengurt ur tesâa imawlan.
Lħif d w urif, Âini, yemmas n
Fađma telha-d d leqdic d useqnunec w-waxxam-is, telha-d d urebi n tarwa-s,
telhad d weħraz d uħareb ff tferkiwin, is d iğğa wergaz-is.
Meżiyet ţideţ, ur teħsi s tid ţ
id igunin, ur tessin lexdaâ g-gergazen. Yiwen seg lewsan-is n berra, yezzi yas,
yebγa aţ yaγ, taggara yerwel, yenker, yexdaâ. Âini tegwra-d akken, Âini teđra
yas taluft meqwren, Âini dnen-d ilewsan-is aţ đerqen w as ħewşen tiferkiwin s d
iğğa wergaz-is, as kksen ula d arraw-is. Γas tin d iđran yides, γas
lexdaâ teţwaxdaâ, tbed ar w arraw-is d cci s d yeğğa wergaz-is. Terba-d Âini,
tesâa-d… Fađma.
Fađma tekr-ed g lħif d laâtab,
akken ţabesŧuħt akken d lŧufan, teŗwa tixnanasin; win iâedan yewtiţ, win iâedan
isegrareb-iţ, ur tufi lehna di lħara, ur ţufiţ degw azniq, win iâeddan iâuyriţ.
Fađma ur nexdim, ur nednib; babas inekriţ. Yugi ad yeqbel s tin yexdem, imi
ħeţmen fellas imawlan-is s w ayen. Yeserx iw-qeruy-is, yenker tid yexdem.
Tegwrad teqcict di lħif d laâtab ţ-ţyitiwin; win iâeddan yewtiţ. Akka i
teđra i Fađma n At Menşur. Iw akken as taf leslak yemmas, dwa ines ala yiwet; d
asibâed ara ţesbaâdiţ si taddart; Anw-ara ţ yawin ? Anw-ara ţ yeğğen ?
Leslak-is d imrabđen irumiyen. Tewwiţ
yemmas, tefkaţ i “les soeurs blanches” id yezgan tama n Iwađiyen, ger usegwas n
1885 ar usegwas n 1886. Ula din, taqcict n 3 neγ 4 isegwassen ur tuf-ara
talwit, ur teŗw-ara taleqwimt, ayen iţ id iđren ala tiγrit. Tesuk d acu tesuk,
segw akken ur teşbir ara iw ayen id iđerun d yellis, Âini tuγal teksed yellis
seg temrabđin irumiyen.
Âini, yemmas n Fađma tâawed zwağ
d yiwen wergaz w-wedrum nnađen. Âini yebγan ad ħewsen ilewsan-is tewweđ ar
craâ. Craâ ara s yefken kra yellan d lħeq; ama d arraw-is ama ţiferkiwin id
yeğğa wergaz-is amezwaru. Argaz-is wis sin, d win ig qeblen ad y idir ger
twacult-is (Âini d w arraw-is). D argaz ig qeblen yal kra. Ula d aħareb,
yedn-ed ad iħareb ama ff derya-s, ama ff ayen yellan. La dγa imi ilewsan-is,
zgan ţaârađen amek ara ţ ħewşen amek ara ţesufγen.
Tedder d acu tedder Âini ss
derya-s d wergaz-is wis sin; akken alarmi d lawan anda id yusa lexwbar iw
argaz-is ff lmut ig mmut gwmas ameqwran; akka id teđra. Yerfed iman-is, iruħ ad
yergel amkan n gwmas. Taggara mi s d iğğa taqcict nnađen i Âini.
Âini yeŗwan tilufa, yeŗwan
aħnunef d ugrureb, tasawent tugi aţ kfu fellas. Sin w arrac, snat n teqcicin.
Yiwet ur iban babas, d acu kan şber d lğehd n tyemmaţ yugar ayen illan. Âini
tecqarew yal kra, ur teğği dderya-s ur teğği axxam-is ad idiâ. Teţwaâzel deg
mawlan-is, yiwen ur d irezu fellas, yiwen ur tetruħu γures. Âini w umi teđra
taluft, tezga teqqar: “ Ticreŧ-iw, tif timira n kra y-yergazen”.
Ula d yemmas iţ-id yeğğan s tufra
it ţemlil yides. G suq ar suq, mara sewqen w ayetmas, assen ad rzu fellas, ad
myigrent tama y-yiγzer d izgan ger Tizi Hibel ţ-Ţewrirt Musa w Aâmer. Tugeţ ig
đran akken, tugeţ ara teţru deg rebbi y-yemmas rif y-yeγzer. Aman ad ţcercuren,
ula d imeŧŧawen akken. La dγa ass ff ara terzu ar din, ass n suq am akken tuγ tanumi. S lferħ i teŧef abrid ţ-ţwemust n w
ayen tebγa as tefk i yemmas. S w ul yečuren i tebγa ad sifes mara ţemlil d
yemma-s. Maca ass-a mači am ussan imezwura; ass-a, tmuqel twala yal kra, ala
yemmas. Yemmas ass-a ur d usa. Âini degw akken tmuqel akka d w akka, yewt-uceqiq
deg tasa-s, am akken teħsa d akken yeđra-d kra. Mi tewweđ s amkan d acu y as d
nnan ? D acut lexwbar iţ-id yewđen.
Iγzer yeţru di tama, Âini t setruy di tayeđ. Tin wi t ħekku, tin s isifsisen γef ul-is, ażar aleqaq is d yegwran ger
twacult-is, ass-a… dayen… yeţwagzem, temmut yemmas, ur teħdir i temŧelt-is, ur
teţru fellas. Iğğaţ w udem nni, win teţcedhi akken kul ass, g durt ar durt id
rezu fellas. W
ara d yerzun ? Tamengurt meskint. Berran deg-s w ayetmas, ass-a tesegwra s
yemmas. Tewwi d webrid n tuγalin, ur teżra amek akken, w acu webrid, w acu
ttuččit, yal kra deg mi yuγal d amesas.
Ma d Fađma, di lawan nni dγa degw
1886 lewhi w-wagur n Tuber (Oct.) tekcem γer uγerbaz n teħdayin n “Fort
Nationale” (assa Larebaa n At y Iraten). Akka ara tfak fellas teγrit, d
usmermed n yal ass. Taqcict i tikkelt tis snat teţwaâzel ff yemmas d w ayetmas.
Tebda amenuγ u wur tezmir, tegwrad degw amkan laâmer tessin. Qqaren imezwura:
“Ayen yuran degw şenduħ s and-ara y ruħ”. Abrid ma yesawen yeskaway tigecrar,
yesraγay ifaden, yeskufur deg admaren.
Taqcict lewhi n 3 neγ 4
isegwassen tegwra-d deg iwen w axxam meqwren , leħyud iâlayanen, d işemađen.
Lawan anda tanuda-s ţwaħerşen ar y idmaren n tyematin nsen. Rrif l-lkanun, deg
rebbi neγ sufela n tgecrar.
Wis wid t ixeddmen ma ndemen-as
neγ teđra yaγ am lmal, nheber sya, n seţ-ed s y ihina, naâfes di yal kra.
Ajeğğig yelhan nefżit, neslufżit, almi g uγal yeččur, yumes seg ledayen n
imeqwranen.