jeudi 2 avril 2015

Turza y-imi


Taluft mara d ili, yiwen ur s yeţakwi. Tella-d, teđra-d, tâadda ff yemdanen. Wa as d zzi tallit ahat aţ yeţţu, aţ isers ger tid ig uran fellas; ama telha ama diriţ. Llan wid ffi ţâaddayent ur ţawaşfađent, ţegwrayent-ed am neqwra di tlemast n twanza. Ma y muqel udem-is di lemri, as d bin am akken tura id lla. Ma yerra ar tala, ad imuqel udem-is di lbila w-waman, as d bin akken. Mara d yegru iman-is aţ yer iw asnuzgem, am win iγazen g dedic, lqerħ yugi ad yekkes. 

Âaddan isegwassen, azgen n tudert wissen. Iâadda ig âaddan, ur ţwaşfađent, ur ţγarayent. Amdan meskin, tuyat-is ţidaâfanin, taâkwemt ara d yersen fellas as tiniđ d ddunit ig rfed. Yiwen w ass mara yezdi lqed-is, yal kra as d ibin d afesas. Yal kra yeţut, drus w ara degrunt degw allaγ. Assen, ass-a wis ma yecfayas-t. Akka ay qqaren: “Yir leğruħ γazen ħelun, ma d yir lehdur, γazen renun”. Iâada ig âaddan, lħif, urif, laâtab ţ-ţyita ţ-ţγimit iw qerif, agujil meskin. Qqarent si zik: “Ulama s tamart”. Wis tura keč.

Mara teγliđ wis amek akken. Yeđra, wis d acu s yeđran, ur tednib, ur taâşa, teγli-d γer dunit-a. Yella kra i tga neţţat? Ass mi d lul ar dunit, yiwen ur ţ icawer. Amek ara d as, and-ara d as ? d acu kan am akken qqaren imezwura: “Đelm yellan ff ucen, yeqwel ff umeksa”. Yiwen yečča yeŗwa, wayeđ ixeles γef ayen fur yebna. Qqaren imenza: “ Ay-a saâd-ik a baba, wlac w ara k yewten”.

Fađma At Mensur Âmruc ilulen degw segwas n 1882 deg taddart n Tizi Hibel id yezgan tama n Tewrirt Musa w Aâmer deg disan n Tizi Wezzu. Yemmas Âini ţţin yesâan yakan sin d derya d wergaz amezwaru tuγ. Âini yeğlen akken ţilemzit ger 22 d 23 isegwassen, tugi aţ ddu di lebγi i gwmas ig bγan as iħeţem aţ eğğ arraw-is d w axxam-is. Akken ur-as teddi i lebγi i gwmas imi ur s tsemeħ ara tasa-s a ţesgujel arraw-is i tiremt tis snat (ameqwran ad yili ger 5 d 6 isegwassen, ma d wis sin ad yili yesâa 3 isegwassen). Tedn-ed ar ţeğğel fellasen. S w akka id yendeh gwmas s uħerem iţ iħerem di twacult nsen. Tegwr-ad Aini ala iman-is d w arraw-is. Tama gujlen w-arraw-is seg babatsen, tama nnađen tegwra-d ţamengurt ur tesâa imawlan.

Lħif d w urif, Âini, yemmas n Fađma telha-d d leqdic d useqnunec w-waxxam-is, telha-d d urebi n tarwa-s, telhad d weħraz d uħareb ff tferkiwin, is d iğğa wergaz-is.

Meżiyet ţideţ, ur teħsi s tid ţ id igunin, ur tessin lexdaâ g-gergazen. Yiwen seg lewsan-is n berra, yezzi yas, yebγa aţ yaγ, taggara yerwel, yenker, yexdaâ. Âini tegwra-d akken, Âini teđra yas taluft meqwren, Âini dnen-d ilewsan-is aţ đerqen w as ħewşen tiferkiwin s d iğğa wergaz-is, as kksen ula d arraw-is. Γas tin d iđran yides, γas lexdaâ teţwaxdaâ, tbed ar w arraw-is d cci s d yeğğa wergaz-is. Terba-d Âini, tesâa-d…  Fađma.

 

Fađma tekr-ed g lħif d laâtab, akken ţabesŧuħt akken d lŧufan, teŗwa tixnanasin; win iâedan yewtiţ, win iâedan isegrareb-iţ, ur tufi lehna di lħara, ur ţufiţ degw azniq, win iâeddan iâuyriţ. Fađma ur nexdim, ur nednib; babas inekriţ. Yugi ad yeqbel s tin yexdem, imi ħeţmen fellas imawlan-is s w ayen. Yeserx iw-qeruy-is, yenker tid yexdem.                                                                            Tegwrad teqcict di lħif d laâtab ţ-ţyitiwin; win iâeddan yewtiţ. Akka i teđra i Fađma n At Menşur. Iw akken as taf leslak yemmas, dwa ines ala yiwet; d asibâed ara ţesbaâdiţ si taddart; Anw-ara ţ yawin ? Anw-ara ţ yeğğen ? Leslak-is d imrabđen irumiyen.  Tewwiţ yemmas, tefkaţ i “les soeurs blanches” id yezgan tama n Iwađiyen, ger usegwas n 1885 ar usegwas n 1886. Ula din, taqcict n 3 neγ 4 isegwassen ur tuf-ara talwit, ur teŗw-ara taleqwimt, ayen iţ id iđren ala tiγrit. Tesuk d acu tesuk, segw akken ur teşbir ara iw ayen id iđerun d yellis, Âini tuγal teksed yellis seg temrabđin irumiyen.

Âini, yemmas n Fađma tâawed zwağ d yiwen wergaz w-wedrum nnađen. Âini yebγan ad ħewsen ilewsan-is tewweđ ar craâ. Craâ ara s yefken kra yellan d lħeq; ama d arraw-is ama ţiferkiwin id yeğğa wergaz-is amezwaru. Argaz-is wis sin, d win ig qeblen ad y idir ger twacult-is (Âini d w arraw-is). D argaz ig qeblen yal kra. Ula d aħareb, yedn-ed ad iħareb ama ff derya-s, ama ff ayen yellan. La dγa imi ilewsan-is, zgan ţaârađen amek ara ţ ħewşen amek ara ţesufγen.

Tedder d acu tedder Âini ss derya-s d wergaz-is wis sin; akken alarmi d lawan anda id yusa lexwbar iw argaz-is ff lmut ig mmut gwmas ameqwran; akka id teđra. Yerfed iman-is, iruħ ad yergel amkan n gwmas. Taggara mi s d iğğa taqcict nnađen i Âini.

Âini yeŗwan tilufa, yeŗwan aħnunef d ugrureb, tasawent tugi aţ kfu fellas. Sin w arrac, snat n teqcicin. Yiwet ur iban babas, d acu kan şber d lğehd n tyemmaţ yugar ayen illan. Âini tecqarew yal kra, ur teğği dderya-s ur teğği axxam-is ad idiâ. Teţwaâzel deg mawlan-is, yiwen ur d irezu fellas, yiwen ur tetruħu γures. Âini w umi teđra taluft, tezga teqqar: “ Ticreŧ-iw, tif timira n kra y-yergazen”.

Ula d yemmas iţ-id yeğğan s tufra it ţemlil yides. G suq ar suq, mara sewqen w ayetmas, assen ad rzu fellas, ad myigrent tama y-yiγzer d izgan ger Tizi Hibel ţ-Ţewrirt Musa w Aâmer. Tugeţ ig đran akken, tugeţ ara teţru deg rebbi y-yemmas rif y-yeγzer. Aman ad ţcercuren, ula d imeŧŧawen akken. La dγa ass ff ara terzu ar din, ass n suq am akken tuγ tanumi. S lferħ i teŧef abrid ţ-ţwemust n w ayen tebγa as tefk i yemmas. S w ul yečuren i tebγa ad sifes mara ţemlil d yemma-s. Maca ass-a mači am ussan imezwura; ass-a, tmuqel twala yal kra, ala yemmas. Yemmas ass-a ur d usa. Âini degw akken tmuqel akka d w akka, yewt-uceqiq deg tasa-s, am akken teħsa d akken yeđra-d kra. Mi tewweđ s amkan d acu y as d nnan  ? D acut lexwbar iţ-id yewđen. Iγzer yeţru di tama, Âini t setruy di tayeđ. Tin wi t ħekku, tin s isifsisen γef ul-is, ażar aleqaq is d yegwran ger twacult-is, ass-a… dayen… yeţwagzem, temmut yemmas, ur teħdir i temŧelt-is, ur teţru fellas. Iğğaţ w udem nni, win teţcedhi akken kul ass, g durt ar durt id rezu fellas. W ara d yerzun ? Tamengurt meskint. Berran deg-s w ayetmas, ass-a tesegwra s yemmas. Tewwi d webrid n tuγalin, ur teżra amek akken, w acu webrid, w acu ttuččit, yal kra deg mi yuγal d amesas.

Ma d Fađma, di lawan nni dγa degw 1886 lewhi w-wagur n Tuber (Oct.) tekcem γer uγerbaz n teħdayin n “Fort Nationale” (assa Larebaa n At y Iraten). Akka ara tfak fellas teγrit, d usmermed n yal ass. Taqcict i tikkelt tis snat teţwaâzel ff yemmas d w ayetmas. Tebda amenuγ u wur tezmir, tegwrad degw amkan laâmer tessin. Qqaren imezwura: “Ayen yuran degw şenduħ s and-ara y ruħ”. Abrid ma yesawen yeskaway tigecrar, yesraγay ifaden, yeskufur deg admaren.

Taqcict lewhi n 3 neγ 4 isegwassen tegwra-d deg iwen w axxam meqwren , leħyud iâlayanen, d işemađen. Lawan anda tanuda-s ţwaħerşen ar y idmaren n tyematin nsen. Rrif l-lkanun, deg rebbi neγ sufela n tgecrar.

Wis wid t ixeddmen ma ndemen-as neγ teđra yaγ am lmal, nheber sya, n seţ-ed s y ihina, naâfes di yal kra. Ajeğğig yelhan nefżit, neslufżit, almi g uγal yeččur, yumes seg ledayen n imeqwranen.
 
 
 
 

“Aux martyres".


Et pour toutes les femmes et tous les hommes
victimes de la torture et de l’oppression de la machine infernale de l’armée française.
Et aux peuples qui luttent contre toutes formes de dominations.

 
 
 
              "Vive la liberté, abat l'impérialisme"



Mas Meşŧafa u Brahem s w ul żayen yewwi yaγ ar ismektiyen d iħulfuyen n lawanat nni. Imi deg taddart nni nsen dγa, ger Tewrirt n At Ħend w-Aâmer ţ-ţqwerabt id yezgan tamas, tugeţ d idamen ig maren. Iw asmekti kan akka, tama n teżra yasawalen g Lğamaâ Lqern maren idamen n Mheni d Lmulud. Syin idamen n Muħend Sγir d Ureżqi d Lħusin d win wumi qqaaren Muħend Saleħ... Şeđfer ma ţeşđefrem ur llin deg sin neγ g 10. S icewiqen neγ s nacidat, Mas Meşŧafa u Brahem yewwi yaγ u mazal aγ yawi ar lawanat ur yezmir w allaγ neγ w amdan ad yeţţu, liwama yella yiwen yekred segw wid inekŗen ansa d yefrari.